Bomba İmha Uzmanları: Arılar
Yaşanan etnik çekişmeler, ekonomik bunalım ve Doğu Avrupa’daki değişiklikler nedeniyle 1980’lerin sonundan 2000’li yıllara kadar süren iç savaşın ardından Yugoslavya’nın dağılması sonrası geriye binlerce patlamamış mayın kaldı. Hırvatistan’da mayın patlaması sonucu 15 yıl içinde 66’sı mayın imha uzmanı olmak üzere 316 kişinin öldüğü tespit edildi. Bu zor görev içinse Hırvatlar yeni bir yardımcı arayışına girdiler ve buldular: Arılar…
Zagreb Üniversitesi’nde bal arılarını kullanarak patlamamış kara mayınlarının bulunmasına yardımcı olacak şekilde geliştirilen bu yeni teknik hakkında Prof. Nikola Keziç’e göre çözüm aslında zaten sahip olduklarımız. 1000 km2den fazla Hırvat kırsalının mayınlarla kirlendiği düşünüldüğünde 250 bin mayının gömülü olduğu biliniyor.
Mayınların temizlenmesi normalde yavaş ve çok pahalı bir işlemdir ve alanda çalışan uzmanların temizlik işlerini yapmalarından sonra bile bazı mayınlar toprakta kalmaya devam ediyor. Bal arıları ise işte tam da bu noktada devreye giriyor; gözden kaçan patlayıcıları bulmak.
Arıların mayın bulma konusunda eğitilmesi için deneme, üniversitenin Ziraat Fakültesi’nde çimenlik bir alan üzerinde kurulmuş büyük bir ağ çadırında gerçekleşti. Çadırın bir ucunda etrafına kurulan birkaç beslenme noktası ve bir arı kovanı bulunuyordu ancak beslenme noktalarının yalnızca birkaçında yiyecek vardı ve hemen etrafındaki toprağa, patlayıcı kimyasallar uygulandı. Buradaki fikir, arıların keskin koku alma duyusu ile yakındaki patlayıcıların kokusunu yiyeceklerle ilişkilendirmesi ve bu şekilde şartlanmanın sağlanması ile ilgili.
Yapılan çalışmaya göre arıların eğitimi yalnızca 3-4 gün sürdü. İlk gün ağ çadırında arıların TNT kokusunu yiyecekle ilişkilendirmesi gerçekleşir. Daha sonra koloniden birkaç arı çıkarılır ve patlayıcı özleri ile sunulduğunda doğru tepki verip vermedikleri test edilir. Prof Keziç, sistemin doğru kullanım için yeterince güvenilir olduğundan emin olmalarının zaman alabileceğini, yaptıkları işin arıların TNT kokusuna duyarlılığını artırmak olduğunu söylüyor.
Tekniğin güvenilir olduğunun kanıtlanmasının ardından planlanan, arıların mayından arındırılmış alanlara bırakılması ve ardından özel bir ısıya duyarlı kamera ile izlenmesidir. Beklenen; arılar patlayıcı kokan yerlere yerleşecek, daha önce mayın bulunmayan bir alana inerlerse mayın temizleme ekibi bir tanesini atlamadıklarından emin olmak için araştırma yapacak.
Patlayıcı tespitlerinde geçmişte başka hayvanların kullanıldığı bilinmektedir. Gambiya devi torbalı sıçan olarak bilinen bir sıçan türü mayın bulmak için Mozambik dâhil birçok Afrika ülkesinde kullanılmış ve Hırvatistan’daki arılar gibi TNT kokusunu yiyecekle ilişkilendirme konusunda eğitilmişlerdir. Köpeklerin ise mayın bulma ve havaalanlarındaki gizli patlayıcıları bulma konusunda kullanıldıkları bilinmektedir. Ancak sıçan ve arılardan farklı olarak koku alma duyusu gelişmiş olması sebebi ile kullanılan köpeklerin ağırlığı, tespit etmeye çalıştıkları mayınları ateşleme riskiyle karşı karşıya kalabilecekleri anlamına gelmektedir. Köpeklere kıyasla arı kullanmanın tek dezavantajı ise, yalnızca tek bir kokuyu algılayabilmeleridir.
Hırvatistan'ın kırsal kesiminde arıcılık yüzyıllardır popülerdir. Arıların kısa sürede geniş bölgeleri tarayabilir olmaları, hafiflikleri (mayın üzerine konduğunda patlamaya sebep olabilecek ağırlıkta olmamaları) ve şartlanma ile kolayca öğrenebilir olmaları sebebi ile adli alanda kullanılabilirlikleri umut vericidir. Bu çalışma nihayetinde mayın tarama için kullanılan sıçan ve köpek ölümlerinin de bitmesini sağlayabilir.
KAYNAK
Resim kaynak
